Rindert Jagersma
Drukkersknechten in een bus
[Ruurlo]: [De Ammoniet], 2017.
Gedrukt in de Hollandsche Mediaeval in een oplage van 150.
Link: https://www.deammonietindruk.nl/files/boeken/GB20/index.html
Website: https://www.deammonietindruk.nl
Abstract:
Een knechtsbus was in de vroegmoderne tijd een ondersteuningsfonds bij ziekte, ouder worden en overlijden. Zo’n knechtsbus stond onder direct toezicht van de vroedschap, niet van het gilde. Alleen de stad Utrecht heeft een knechtsbus voor drukkersknechten gekend. Aan de hand van de jaarrekeningen van 1742-1792 onderzoekt Rindert Jagersma de toenmalige praktijk van deze bus.
This article is Open Access available: De Ammoniet
Direct download to scan: PDF (4,6 MB)
Het Groeiboek:
Het Groeiboek. Een verzameling bijdragen over onbekende of weinig bekende feiten uit de Nederlandse boekgeschiedenis waarover bij verschijning niet eerder gepubliceerd was. De bijdragen verschaffen ons meer inzicht in de geschiedenis van het vervaardigen en het verkopen of het bezitten van echt gedrukte werken. Onder redactie van Bert van Selm, Paul Hoftijzer, Berry Dongelmans, Anton van der Lem (Leiden/Ruurlo, 1987-2019).
Het Groeiboek is een langlopend bibliofiel (private press) project, gestart door Bert van Selm en Gerard Post van der Molen (margedrukker ‘De Ammoniet’) in 1987.
“‘Het ambachtelijk Groeiboek’ (kortweg het ‘Groeiboek’) beoogt de aandacht te vestigen op tot nu toe onbekende of weinig bekende feiten uit de Nederlandse boekgeschiedenis. Het is een uitgave die groeit met losse afleveringen en uitsluitend verkrijgbaar is voor de 150 abonnees”.1
Na 30 jaar verscheen, in november 2017, het afsluitende, twintigste hoofdstuk van Het Groeiboek. Het was een eer om, mede op aanbeveling van Frans Janssen, gevraagd te worden voor dit befaamde project en het twintigste en laatste hoofdstuk te mogen schrijven.2 Het onderwerp van dit hoofdstuk was juist weer één van de allereerste ideeën voor het Groeiboek, ooit op de planning gezet door Bert van Selm, maar door zijn vroegtijdige overlijden nooit gestart. Hij was het die een uniek drukwerk had aangeschaft: een reglement uit 1745 van de Utrechtse knechtsbus voor de letterzetters- en boekdrukkersknechten. Knechtsbussen hadden als doel om elkaar onderling financieel steun te bieden in moeilijke tijden: ziekte, ongevallen, pensioen en overlijden. Deze knechtsbus was de enige in Nederlandse Republiek voor drukkersknechten. Gecombineerd met archiefstukken in Het Utrechts Archief (waaronder de jaarrekeningen) gaf dit reglement inzicht in de werking en de opkomst en ondergang van deze Utrechtse knechtsbus. Na voltooiing van het onderzoek is het reglement uit 1745 geschonken aan Het Utrechts Archief (K2017-75).
De tekst voor het groeiboek kende een beperkt aantal woorden en een literatuuropgave in plaats van voetnoten. Een uitgebreidere, wetenschappelijke versie verscheen in het Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis (2018), inclusief een Engelstalige samenvatting. Naar aanleiding van de schenking aan Het Utrechts Archief verscheen in Oud-Utrecht: tijdschrift voor geschiedenis van de stad en provincie Utrecht in 2019 een publieksversie. Met dank aan Gerard Post van der Molen, Anton van der Lem en Berry Dongelmans voor hun eerdere commentaar.
Noten:
1. Gerard Post van der Molen & Ronald Rijkse, ‘t Geluck waeit niemand in den mond. 20 jaar margedrukker De Ammoniet (Amsterdam/Middelburg, 2000), p. 119.
2. Met het verschijnen van het ‘Nawerk’ werd Het Groeiboek in 2019 voltooid.
Over het Groeiboek:
Gerard Post van der Molen & Ronald Rijkse, ‘t Geluck waeit niemand in den mond. 20 jaar margedrukker De Ammoniet (Amsterdam/Middelburg, 2000), p. 119-123. (Digitaal exemplaar)
Zie ook de website van De Ammoniet om alle afleveringen (alsmede andere uitgaven) te kunnen lezen.
GB 1: Rudi Ekkart – Het omhulsel van de schepping (1987)
GB 2: Bert van Selm – Ex typographia Elseviriana (1988)
GB 3: Dick Dooijes – Een typografisch monument (1989)
GB 4: Anna Simoni – Printing as resistance (1990)
GB 5: Bert van Selm – De boekenvorst aan het Lange Voorhout (1991)
GB 6: Johan de Zoete – Variaties op een lijn (1994)
GB 7: Frans A. Janssen – Drukken in de IJzeren Eeuw (1996)
GB 8: Ad Stijnman – Zonder inkt geen boeken (1997)
GB 9: Paul Dijstelberge – De lof der onleesbaarheid (1997)
GB 10: Rudolf Rasch – Italiaanse componisten en Nederlandse uitgevers (2001)
GB 11: Ina Kok – Hoogdruk uit Diepenveen (2005)
GB 12: Adri K. Offenberg – De verborgen schat van Athias (2005)
GB 13: Piet Verkruijsse – Goten en Romeinen: co-existentie of concurrentie? (2006)
GB 14: Rick Honings – Het topje van de leesberg (2011)
GB 15: Henk Porck – Tussen de regels lees je het papier (2012)
GB 16: Anton van der Lem – Een bibliotheek als wederopstanding (2013)
GB 17: Willem Heijting – Een boek blijft een boek (2014)
GB 18: Kasper van Ommen – De boekbindkunst is geworden de Asschepoester der kunstnijverheid (2015)
GB 19: Paul Hoftijzer – Pallas nostra salus (2019)
GB 20: Rindert Jagersma – Drukkersknechten in een bus (2017)