Biblia, Dat is De gantsche H. Schrifture vervattende alle de canonijke boecken des Ouden en des Nieuwe Testaments. Door last vande Hoog. Moog: Heeren Staten Generael der Vereenigde Nederl. en volgens ‘t besluyt vande Sinode Nationael gehouden tot Dordrecht inde jaren 1618 ende 1619. Uyt de oorspronckelicke talen in onse Neder-landtsche tale getrouwelick overgeset. Ende door gemeene ordre der Kercken van druckfouten verbetert.
Te Dordrecht by Hendrik- Jacob- en Pieter Keur
Anno 1707.
18mo
A-2R8/10 2S4
170718 – b1 A2 voor : b2 2S3 nja
De Keur-Bijbel is één van de bekendste bijbeluitgaven van de Nederlandse Republiek. In Dordrecht waren het de broers Hendrick, Jacob en Pieter Keur die toestemming van de stad hadden gekregen om de bijbel in de Statenvertaling ‘in ‘t geheel ofte ten deele, te mogen drucken, verkoopen ende uytgeven, in sulcken Formaet als sy goet vinden sullen’. Dergelijke officiële goedkeuring van de Nederlandstalige bijbels had als doel om de tekst zo zuiver mogelijk te houden, maar ook om ongeoorloofde nadrukken te voorkomen. Om die reden dienden de secretarissen van de stad Dordrecht de ‘nieuwgedruckte Bibels ofte Testamenten, alvoren die worden uytgegeven, te onderteeckenen’.
In 1707 waren mr. Pieter Everwyn (1665-1723)1 en mr. Pieter Eelbo (1680-1747)2 de secretarissen die hun handtekening moesten zetten. Eén handtekening per exemplaar werd voldoende geacht. Met een oplage die vermoedelijk in de duizenden liep, wisselden ze elkaar af. Misschien wel ter voorkoming van kramp. Een snelle rekensom leert namelijk dat – als het pakken van een nieuw vel, het dopen van de pen in de inkt, het zetten van de handtekening en het getekende vel weer wegleggen, zo’n 15 seconden in beslag neemt – er per uur zo’n 240-250 handtekeningen geplaatst kunnen worden.
Precieze oplagecijfers kennen we niet, maar een normale oplage van een boek of pamflet was ongeveer 500 exemplaren. Dit verdubbelde naar 1.000 als men zeker wist dat het boek goed zou verkopen.3 Voor een bijbel lag de oplage hoger. Niet alleen was er meer vraag naar deze specifieke titel (maar ook meer concurrentie), maar ook nam het productieproces — met het nauwkeurig controleren van de teksten — meer tijd in beslag. Waar normaal gesproken men een zetfout over het hoofd kon zien, of kon voldoen met een lijst van druckfauten (errata), was dat bij het drukken van bijbel geen optie. Voor je het weet heb je een nieuwe Wicked Bible gedrukt: een Engelse bijbel uit 1631 waarbij per ongeluk het woordje ‘niet’ was vergeten bij één van de Tien Geboden. Een pijnlijke vergissing.4 Des te meer reden om direct meer exemplaren te drukken zodra de tekst eenmaal correct was gezet, grondig gecontroleerd en goedgekeurd.
Dus indien de oplage — laten we zeggen — 2.000 exemplaren was, waren beide heren elk vier uur bezig met het zetten van handtekeningen. Dat was toch een ochtend of middag flink doorpakken. Bijkomend gevolg was dat er dus exemplaren zijn met óf de handtekening Eelbo óf die van Everwyn.
Onlangs is een uitgave van de Keur-Bijbel uit 1707 in bezit gekomen van de Vrije Universiteit Amsterdam (XP.15570.-). Deze editie staat (nog) niet in de STCN. Het VU-exemplaar is ondertekend door Pieter Eelbo. Toevallig bleek de Universiteit Gent ook een exemplaar van deze editie te bezitten: ditmaal met de handtekening van Pieter Everwyn. Twee exemplaren van dezelfde editie, maar toch net even anders. Een derde exemplaar, waarvan onbekend wie van de twee secretarissen zijn handtekening heeft geplaatst, bevindt zich in Zweden:
Noten:
(Eelbo)
(Everwyn)
1. Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (NNBW), Deel 1, p. 791.
2. Pieter Anthony Johan van den Brandeler, De Dordrechtsche tak van het geslacht van Mewen en diens nakomelingen in de vrouwelijk lijn (Overdruk uit de Nederlandsche Heraut, 1885), p. 45.
3. Rindert Jagersma, Pamflethandel. Productie, distributie en consumptie van pamfletten in de Nederlandse Republiek rond 1700 (Proefschrift, Universiteit van Amsterdam, 2022), o.m. p. 56, 210-215, 229-235.
4. Dergelijke fouten kwamen meer voor in vroegmoderne bijbels.